Giriş

Kabuk, bir dosyadan veya uçbirimden satırları okuyan, yorumlayan ve genellikle diğer komutları yürüten bir komuttur. Bir kullanıcı sisteme oturum açtığında çalışan uygulamadır (kullanıcı chsh(1) komutu ile farklı bir kabuk seçebilmesine rağmen). Kabuk, akış denetim oluşumlarına sahip bir dilin, yerleşik geçmiş ve satır düzenleme yeteneklerinin yanı sıra veri depolamaya ek olarak çeşitli özellikler sağlayan makroların gerçeklenimidir. Etkileşimli kullanıma yardımcı olacak pek çok özelliği bünyesinde barındırır ve yorumlayıcı dilin hem etkileşimli hem de etkileşimsiz kullanımının (kabuk betikleri) sağladığı getirilere sahiptir. Yani, komutlar doğrudan çalışan kabuğa yazılabilir veya bir dosyaya konulabilir ve dosya doğrudan kabuk tarafından yürütülebilir.

Kullanım

Hiçbir komut girdisi yoksa ve kabuğun standart girdisi bir uçbirime bağlıysa (veya -i seçeneği belirtilmişse) ve -c seçeneği belirtilmemişse, kabuğun etkileşimli olduğu varsayılır. Etkileşimli bir kabuk genellikle her komuttan önce bir komut istemi açarak yazılım ve komut hatalarını farklı şekilde ele alır (aşağıda açıklandığı gibi). İlk başlatıldığında, kabuk 0'ıncı girdiyi inceler, girdi tire '-' ile başlıyorsa, kabuk bir oturum açma kabuğu olarak kabul edilir. Bu normalde kullanıcı ilk kez oturum açtığında sistem tarafından otomatik olarak yapılır. Bir oturum açma kabuğu önce /etc/profile ve varsa .profile dosyalarında bulunan komutları okur. Bir etkileşimli kabuk girdisi ENV ortam değişkenine atanır ve ENV oturum açma kabuğunun .profile dosyasına kaydedilirse, kabuk daha sonra komutları ENV içindeki dosyadan okur. Bu nedenle, bir kullanıcının .profile dosyasına yalnızca oturum açma sırasında yürütülecek komutları ve ENV içindeki dosyaya da her etkileşimli kabuk için yürütülecek komutları yerleştirmesi gerekir. ENV değişkenine bir dosya atamak için, aşağıdaki satır kullanıcının ev dizinindeki .profile dosyasına yerleştirilebilir:

ENV=$HOME/.shinit; export ENV

Burada, “.shinit” yerine uygun herhangi bir dosya adı kullanılabilir.

Seçeneklerin yanı sıra başka komut satırı girdileri de belirtilmişse, kabuk ilk girdiyi komutların okunacağı dosyanın adı (bir kabuk betiği) olarak kabul eder ve geri kalan girdiler kabuğun konumsal değişkenleri ($1, $2, vb.) olarak ayarlanır. Aksi takdirde kabuk, komutları standart girdisinden okur.

Girdi Listesinin İşlenmesi

Aşağıdaki tek harfli seçeneklerin yanlarında belirtilen uzun seçenek adlarını -o seçeneği ile belirtmek zorunluyken, kısa seçenekler tek başlarına belirtilebilir.

Seçeneğin önüne eklenen kısa çizgi "-" seçeneği etkin kılar, artı "+" ise seçeneği devre dışı bırakır. Bu mantıksız gibi görünse de seçenek kullanım uzlaşımları bakımından en uygunu budur. Aşağıdaki seçenekler komut satırından veya set yerleşiğiyle (daha sonra açıklanacaktır) kullanılabilir.

Sözdizimsel Yapı

Kabuk, girdiyi dosyadan satır satır okuyup boşluklara (boşluklar ve sekmelere) göre sözcüklere ve "işleç" adı verilen özel karakter dizilimlerine böler. İki tür işleç vardır: denetim işleçleri ve yönlendirme işleçleri (anlamları daha sonra açıklanacaktır).

Tırnaklama

Tırnaklama, işleçler, boşluk veya anahtar sözcükler gibi belirli karakterlerin veya sözcüklerin kabuğa özgü anlamlarını kaldırmak için kullanılır. Üç tırnaklama yöntemi vardır: eşleşen tek tırnaklar, eşleşen çift tırnaklar ve ters eğik çizgi.

$ ` " \ <satırsonu>.
 

Anahtar Sözcükler

Anahtar sözcükler, kabuk için özel anlamı olan, bir satırın başında ve bir denetim işlecinden sonra kullanıldığında tanınan sözcüklerdir. Anahtar sözcükler şunlardır:

!       elif    fi      while   case
else    for     then    {       }
do      done    until   if      esac

Bunların anlamları daha sonra açıklanacaktır.

Takma Adlar

Takma ad, alias yerleşik komutu kullanılarak atanan bir ad ile ona karşılık gelen değerden oluşur. Bir anahtar sözcüğe her rastlanışta (yukarıya bakın), bu sözcükler denetimden geçtikten sonra, kabuk bir takma adla eşleşip eşleşmediğini görmek için sözcüğü bir denetimden daha geçirir. Girdi akımında varsa, değeriyle değiştirir. Örneğin, "ls -F" değerine sahip "lf" adlı bir takma ad varsa,

lf foobar ⟨return⟩

komut satırı girdisi şu hale gelir:

ls -F foobar ⟨return⟩

Takma adlar, yeni kullanıcıların komutların kullanılışını hatırlamak zorunda kalmadan komutları kullanabilmeleri için kısayollar oluşturmalarını sağlar. Sözdizimsel olarak hatırlanması/söylenmesi zor bir kodlama oluşturmak için de kullanılabilir. Ancak bu kullanım önerilmez.

Komutlar

Kabuk, okuduğu sözcükleri, belirtimi bu kılavuz sayfasının kapsamı dışında kalan bir dile göre yorumlar (POSIX 1003.2 belgesindeki BNF'ye bakın). Temel olarak, bir satır okunur ve satırın başındaki (veya bir denetim işlecinden sonraki) ilk sözcük bir anahtar sözcük değilse, kabuk bunu basit bir komut olarak ele alır. Aksi takdirde, karmaşık bir komut veya başka bir özel oluşum olarak ele alınır.

Yönlendirmeler

Yönlendirmeler, bir komutun girdisini okuduğu veya çıktısını gönderdiği yeri değiştirmek için kullanılır. Genel olarak, yönlendirmeler bir dosyaya yönelik varolan bir başvuruyu açar, kapatır veya yineler. Yönlendirme için kullanılan genel biçim şöyledir:

[n] yönlendirme-işleci dosya

Burada yönlendirme-işleci evvelce bahsedilen işleçlerden biridir. Olası yönlendirmeler aşağıda listelenmiştir. n bir dosya tanıtıcısı olup 0 ila 9 arasında olabilir ve belirtilmesi isteğe bağlıdır.

"Belge-burada" yönlendirmesi:

[n]<< sınırlayıcı
     belge-burada-metni ...
sınırlayıcı

sınırlayıcı'ya kadar ardışık satırlardaki tüm metinler kaydedilir ve standart girdideki komut veya belirtilmişse dosya tanıtıcısı n için kullanılabilir hale getirilir. sınırlayıcı ilk satırda belirtildiği gibi kodlanırsa, belge-burada-metni genişletmeler uygulanmadan birebir ele alınır, aksi takdirde metne ifade genişletmesi, komut ikamesi ve aritmetik ifade genişletmesi uygulanır ( “Genişletmeler” bölümünde açıklandığı gibi). İşleç "<<" yerine "<<-" ise, belge-burada-metninin başındaki sekmeler kaldırılır.

Arama ve Yürütme

Üç tür komut vardır: kabuk işlevleri, yerleşik komutlar ve normal uygulamalar -- ve komut (ada göre) bu sırayla aranır. Her biri farklı bir şekilde yürütülür.

Bir kabuk işlevi yürütüldüğünde, tüm konumsal değişkenler (değişmeden kalan $0 hariç) kabuk işlevinin girdileri haline gelir. Açıkça komutun ortamına yerleştirilen değişkenler (işlev adından önce bunlara atamalar yapılarak) değerleri ile birlikte işlevin yerel değişkenleri haline gelir. Daha sonra işlev tanımında verilen komut yürütülür. Konumsal değişkenlere, komut tamamlandığında ilk değerleri geri atanır. Bunların hepsi aynı kabuk içinde gerçekleşir.

Kabuk yerleşikleri, yeni bir süreç oluşturmadan dahili olarak kabukta yürütülür.

Komut adı bir işlev veya yerleşikle eşleşmiyorsa, komut dosya sisteminde normal bir uygulama olarak aranır (sonraki bölümde açıklandığı gibi). Normal bir uygulama yürütüldüğünde, kabuk girdileri ve ortam değişkenleri uygulamaya aktarılarak uygulama yürütülür. Uygulama normal bir yürütülebilir dosya değilse (yani, ASCII gösterimi "#!" olan "sihirli numara" ile başlamıyorsa, dolayısıyla execve(2) çağrısı ENOEXEC döndürüyorsa) kabuk uygulamayı bir alt kabukta yorumlayacaktır. Alt kabuk bu durumda kendisini yeniden ilklendirecek ve böylece etki, bu özel kabuk betiğini yürütmek için yeni bir kabuk çağrılmış gibi olacaktır, ancak ana kabukta bulunan komutların konumu alt kabuk tarafından hatırlanacaktır.

Dosya Yolu Araması

Bir komutun yeri tespit edilirken, kabuk önce bu isimde bir kabuk işlevi olup olmadığına bakar. Sonra aynı isimde yerleşik bir komut arar. Yerleşik bir komut da bulunamazsa iki durumdan biri gerçekleşir:

Komut Çıkış Durumu

Her komutun, diğer kabuk komutlarının davranışını etkileyebilecek bir çıkış durumu vardır. Genel olarak, bir komutun normal veya başarı göstergesi olarak sıfırla, başarısızlık, hata veya olumsuzluk göstergesi olarak sıfırdan farklı bir değerle çıkması gerekir. Her komutun kılavuz sayfasında, çeşitli çıkış kodları ve bunların ne anlama geldiği belirtilmelidir. Ek olarak yerleşik komutlar da, yürütülen kabuk işlevlerinde olduğu gibi çıkış kodları döndürür.

Bir komut tamamen değişken atamalarından oluşuyorsa, komutun çıkış durumu, varsa son komut ikamesinin çıkış durumudur, aksi takdirde 0'dır.

Karmaşık Komutlar

Karmaşık komutlar, birlikte daha büyük bir karmaşık komut oluşturan denetim işleçleri veya anahtar sözcüklerle basit komutların birleşimleridir. Daha genel olarak, bir komut aşağıdakilerden biridir:

Aksi belirtilmedikçe, bir komutun çıkış durumu, komut tarafından yürütülen son basit komutun çıkış durumudur.

Ardışık Komutlar

Ardışık komut, | denetim işleciyle ayrılmış bir veya daha fazla komuttan oluşan bir dizilimdir. Son komut hariç tümünün standart çıktısı, bir sonraki komutun standart girdisine bağlanır. Son komutun standart çıktısı, normal olarak kabuktan alınır.

Ardışık komut sözdizimi:

[!] komut1 [| komut2 ...]

komut1'in standart çıktısı, komut2'nin standart girdisine bağlanır. Bir komutun standart girdisi, standart çıktısı veya her ikisinin, komutun parçası olan yönlendirme işleçleri ile belirtilen herhangi bir yönlendirmeden önce ardışık düzen tarafından atandığı varsayılır.

Ardışık komutlar artalanda yürütülmüyorsa (daha sonra açıklanacak), kabuk tüm komutların tamamlanmasını bekleyecektir.

Eğer ardışık komut ! anahtar sözcüğü ile başlamıyorsa, ardışık komutun çıkış durumu yürütülen son komutun çıkış durumudur. Aksi takdirde, çıkış durumu, son komutun çıkış durumunun mantıksal DEĞİL'idir. Yani, son komut 0 döndürürse, çıkış durumu 1'dir; son komut sıfırdan büyük bir değerle dönerse, çıkış durumu 0'dır.

Standart girdinin veya standart çıktının veya her ikisinin ardışık komut ataması yönlendirmeden önce gerçekleştiğinden, yalnızca yönlendirme ile değiştirilebilir. Örneğin,

$ komut1 2<&1 | komut2

ardışık komutu, komut1'in hem standart çıktısını hem de standart hatasını komut2'nin standart girdisine gönderir.

Ardışık komut, VE-VEYA listesinin (aşağıda açıklanmıştır) basit halidir. Satır sonu karakteri, başka bir işleç olmadığında ; ile eşdeğerdir. Sonlandırıcı olarak ; veya satırsonu karakteri, önceki ardışık komutun veya daha genel olarak, önceki VE-VEYA listesinin sırayla yürütülmesine sebep olur; yani, kabuk komutları yürütür ama sonraki komutlara geçmeden önce bunların tamamlanmasını bekler. Sonlandırıcı olarak &, önceki VE-VEYA listesinin eşzamansız (artanda) yürütülmesine neden olur (aşağıdaki bir sonraki paragrafa bakın). Eşzamansız bir VE-VEYA listesinin çıkış durumu sıfırdır. Tamamlandıktan sonra komutların gerçek çıkış durumu, yerleşik wait komutu kullanılarak elde edilebilir.

Diğer bazı kabuklardan farklı olarak, ardışık komuttaki her sürecin çağrıldığı kabuğun alt kabuğunda yürütüldüğüne dikkat edilmelidir (bir kabuk yerleşiği olmadığı sürece; bu durumda alt kabuk açılmaz, geçerli kabukta yürütülür -- ancak ortam değişkenleri üzerindeki tüm etkiler silinir).

Artalan Komutları -- &

Bir komut "ve (&) denetim işleci" tarafından sonlandırılırsa, kabuk komutu eşzamansız olarak (artalanda) yürütür -- yani, kabuk bir sonraki komutu yürütmeden önce, komutun tamamlanmasını beklemez.

Bir komutun artalanda yürütülmesini sağlayan sözdizimi:

komut1 & [komut2 & ...]

Kabuk etkileşimli değilse, eşzamansız komutun (artalan komutunun) standart girdisi /dev/null olur.

Listeler (genel olarak)

Liste, satırsonu karakteri, noktalı virgül veya & ile ayrılan ve isteğe bağlı olarak bu üç karakterden biri ile sonlandırılan bir veya daha fazla komuttan oluşan bir dizilimdir. Etkileşimli bir kabuğa verilen komutları içeren her kabuk uygulaması bir listedir. Böyle bir listedeki her komut, tamamen ayrıştırıldıktan sonra yürütülür.

Listedeki komutlar yazıldıkları sıraya göre yürütülür. Komutun ardından bir & işleci geliyorsa, kabuk komutu başlatır ve hemen bir sonraki komuta geçer; aksi halde bir sonrakine geçmeden önce komutun sonlanmasını bekler.

VE-VEYA Listeleri (Kısa Liste İşleçleri)

“&&” ve “||” VE-VEYA listesi işleçleridir. “&&” ve “||” işleçlerinin öncelikleri aynıdır ve soldan ilişkilendirmelidir, yani bu işleçler soldan sağa değerlendirilir.

&&” yalnızca ilk komutun çıkış durumu sıfırsa ikinci komutun yürütülmesini sağlar. “||” işleci de buna benzer, farklı olarak ikinci komutun yürütülebilmesi için birincinin çıkış durumu sıfırdan farklı olmak zorundadır.

Akış Denetim Deyimleri -- if, while, for, case

Bu deyimler aslında bileşik komutlardır. if deyiminin sözdizimi:

if liste
then liste
[ elif liste
then   liste ] ...
[ else liste ]
fi

İlk listenin çıkış durumu sıfır ise, ardından gelen liste yürütülür. Aksi takdirde, elif varsa sonraki liste yürütülür ve işlem tekrarlanır. elif ve beraberindeki liste belirtilmemişse ama else belirtilmişse sonraki liste yürütülür.

while deyiminin sözdizimi:

while  liste
do     liste
done

İlk listenin çıkış durumu sıfırdan farklı oluncaya dek iki liste yinelenir. while deyimini yerini until deyimi aldığında ise ilk listenin çıkış durumu sıfır oluncaya dek iki liste yinelenir.

for deyiminin sözdizimi:

for değişken [ in [ sözcük ... ] ]
do  liste
done

in deyimindeki sözcükler genişletilir ve liste, değer olarak her defasında bir sözcük atanan değişkenle yürütülür. in sözcük ... ile "$@" eşdeğerdir. Değişkenden sonra in olduğu halde hiçbir sözcük belirtilmemişse liste yürütülmez ve çıkış durumu sıfır olur.

break and continue deyiminin sözdizimi:

break [ sayı ]
continue [ sayı ]

break içteki sayıncı for veya while döngüsünde döngüden çıkılmasını sağlar. continue ise içteki sayıncı döngüden devam edilmesini sağlar. Bunlar yerleşik komut olarak gerçeklenmiştir.

case deyiminin sözdizimi:

case sözcük in
[(]kalıp [| kalıp]) [liste] ;;
...
esac

kalıp, “|” karakteri ayraç olarak kullanıldığında bir veya daha fazla sayıda kalıp içerebilir (Bkz: “Kabuk Kalıpları”). kalıptan önceki “(” karakterinin kullanımı isteğe bağlıdır.

sözcük genişletilir ve ilkinden sonuncusuna kadar sırayla her kalıp ile eşleştirilir ve her kalıp eşleştirme denenmeden hemen önce genişletilir. Bir eşleşme bulunduğunda, kalıp karşılaştırmaları durur ve varsa ilişkili liste değerlendirilir. ;; ile sonlanan bir liste yürütüldüğünde veya esac değerine ulaşıldığında, case ifadesinin yürütülmesi tamamlanır. Çıkış durumu, varsa değerlendirilen son listenin yürütülen son komutunun durumudur, yoksa sıfırdır.

Komutların Gruplanması

Komutlar,

(liste)

sözdizimi ile veya

{ liste; }

sözdizimi ile gruplanabilir. Yaylı ayraçlar işleç olup ayrıntılı bir sözdizimi gerektirmezken kaşlı ayraçlar anahtar sözcüktür, bu nedenle listeden birer boşluk ile ayrılmaları gerekir. İlki, komutları bir alt kabukta yürütür. (liste) halinde gruplanan yerleşik komutlar, geçerli kabuğu etkilemez. İkincisi başka bir kabuğu çatallamaz, bu nedenle daha verimlidir. Komutları bu şekilde gruplamak, çıktılarının tek bir uygulama gibi yönlendirilmesine olanak tanır:

{ printf " hello " ; printf " world\n" ; } > greeting

Kaşlı ayracın bir komut girdisi olarak değil, anahtar sözcük olarak tanınması için denetim işlecinin (burada ";") kaşlı ayraçtan önce gelmesi gerektiğine dikkat edilmelidir.

İşlevler

İşlev tanımının sözdizimi:

isim () komut

İşlev tanımı yürütülebilir bir ifadedir; yürütüldüğünde, isim adlı işlevi yükler ve sıfır çıkış durumu döndürür. komut normalde "{" ve "}" arasına alınmış bir listedir.

Değişkenler, local deyimi kullanılarak işleve yerel olarak bildirilebilir. Bu, işlevin ilk ifadesi olarak görünmelidir ve sözdizimi şu şekildedir:

local [değişken | -] ...

local yerleşik komut olarak gerçeklenmiştir.

Bir değişken yerel yapılırsa, başlangıç değerini devralır ve varsa aynı etki alanında aynı adlı değişkenden dışa aktarılabilir ve salt okunur olarak işaretlenebilir. Aksi takdirde, değişkene başlangıçta değer atanmamış olur. Kabuk etki alanını dinamik olarak belirler, böylece g işlevini çağıran x değişkenini f işlevi için yerel yaparsanız, g içinde x değişkenine yapılan atıflar, x küresel değişkenine değil, f içinde bildirilen x değişkenine atıfta bulunur.

Yerel yapılabilecek tek özel değişken “-” dir. “-” yerel yapılırsa, işlev dönüş yaptığında, işlev içinde set yerleşiği üzerinden değiştirilen kabuk değişkenlerine özgün değerleri geri atanır.

return deyiminin sözdizimi:

return [çıkışdurumu]

return deyimi işlevin yürütmesini durdurur. return yerleşik komut olarak gerçeklenmiştir.

Değişkenler

Kabuk bir takım değişkenler içerir. Başlangıçta, kabuk tüm ortam değişkenlerini kabuk değişkenlerine dönüştürür. Yeni bir değişken şöyle atanabilir:

isim=değer

Kullanıcı tarafından tanımlanan değişkenler, yalnızca harfler, rakamlar ve alt çizgilerden oluşan bir ada sahip olmalı, bir rakam ile başlamamalıdır. Kabuk değişkenlerinin adları ise aşağıda açıklanacağı üzere yalnızca rakamlardan (konumsal değişkenler) veya yalnızca tek bir özel karakterden (özel değişkenler) oluşabilir:

Genişletmeler

Genişletmeler, sözcükler üzerinde gerçekleştirilen çeşitli genişletmeleri içerir. Daha sonra açıklanacağı gibi, her sözcüğe tüm genişletmeler uygulanmaz.

Tek bir sözcük içinde uygulanan “Ev Dizini olarak Yaklaşık Genişletmesi”, “İfade Genişletme”, “Komut İkamesi”, “Aritmetik İfade Genişletmesi” ve “Tırnak kaldırma” işlemleri tek bir alana genişler. Yalnızca “Boşluk Ayıklama (Alanlara Ayırma)”, tek bir sözcükten birden fazla alan oluşturabilir. Bu kuralın tek istisnası, yukarıda açıklandığı gibi çift tırnak içinde @ özel değişkeninin genişletilmesidir.

Genişletmeler şu sırayla uygulanır:

$ karakteri ile başlayan herşeye “İfade Genişletme”, “Komut İkamesi” veya “Aritmetik İfade Genişletmesi” uygulanır.

${ifade}

${değişken}

$(komut)

`komut`

$((ifade))

Yerleşikler

Bu bölümde, ayrı bir süreç tarafından gerçekleştirilemeyen bazı işlemleri gerçekleştirmeleri gerektiği için yerleşik olan yerleşik komutlar açıklanmıştır. Ayrıca, yerleşik olarak daha verimli olabilecek birkaç başka komut da bunlara eklenmiştir (printf, echo, test, vb gibi).

Komut Satırı Düzenleme

dash bir uçbirimden etkileşimli olarak kullanıldığında, geçerli komut ve komut geçmişi (Yerleşiklerde fc'ye bakın) vi kipinde komut satırı düzenlemesi kullanılarak düzenlenebilir. Bu kip, vi kılavuz sayfasında açıklandığı gibi kullanılır. 'set -o vi' komutu, vi kipinde düzenlemeyi etkinleştirir ve kabuğu vi ekleme kipine yerleştirir. vi kipi etkinleştirildiğinde kabuk, ekleme kipine veya komut kipine alınabilir. vi'ye benzer olarak, ESC tuşuna basılırsa komut kipine girer. Komut kipindeyken Enter tuşuna basılırsa, satır kabuğa aktarılır.