SEÇENEKLER

SAYILAR

bc'deki en temel eleman sayılardır. Sayılar keyfi duyarlılıkta ifade edilirler. Yani bc'de bir sayı, tamsayı kısım ve ondalık kısım olarak ifade edilir. Tüm sayılar normalde iç hesaplamalarda onluk tabanda ele alınırlar ve tüm işlemler onluk tabanda gerçekleştirilir. (Bu sürüm, bölme ve çarpma işlemlerinde sayıların ondalık kısımlarını belli uzunluktan sonra kesmektedir.) bc'de sayıların iki özelliği vardır: uzunluk ve bölüntü. Uzunluk, sayıdaki tüm anlamlı rakamların, bölüntü ise ondalık noktadan sonraki rakamların adedidir. Örneğin:

.000001 sayısının uzunluğu 6 ve bölüntüsü 6'dır.
1935.000 sayısının uzunluğu 7 ve bölüntüsü 3'tür.

DEĞİŞKENLER

Sayılar iki farklı türde değişken olarak saklanabilirler: basit değişkenler ve diziler. Her iki değişken türü için de değişkenlere birer ad verilir. Değişken isimleri bir harfle başlarlar ve sonrasında harfler, rakamlar ve altçizgi karakteri içerebilirler. Tüm harfler küçük harf olmak zorundadır. (Abece-sayısal uzun isimler bir genişletmedir. Çünkü, POSIX bc'de değişken isimleri tek bir küçük harften ibaretttir.) Dizi değişkenleri ise isimden sonra [] (köşeli ayraç) alırlar.

bc'de dört tane özel değişken vardır. Bunlar; scale, ibase, obase ve last'dır. scale, işlemlerde ondalık noktadan sonra kaç tane rakamın kullanılacağını belirtir. Öntanımlı scale değeri 0'dır. ibase (input base) ve obase (output base) değişkenleri, girdi ve çıktı için sayı tabanlarını belirtir. Örneğin, ibase=10 ve obase=2 olursa sayılar onluk tabanda girilir ve sonuçlar ekrana ikilik tabanda yazdırılır. ibase ve obase için öntanımlı değer 10'dur. last değişkeni (bu bir genişletmedir) ise, en son ekrana yazdırılan sayıyı içeren bir değişkendir. Bu değişkenlere yeni değerler atanabilir. Bunlar ileride daha ayrıntılı olarak ele alınacaktır.

AÇIKLAMA SATIRLARI

bc'de açıklama satırları /* karakterleri ile başlar ve */ karakterleri ile biter. Açıklamalar herhangi bir yerde başlayabilir ve girdide tek bir boşluk olarak ele alınır. (Yani, bu da açıklamaların girdi elemanları arasında bir ayraç olarak yorumlandığını gösterir. Dolayısıyla, bir değişken ismi içerisinde açıklama yer alamaz.) Açıklamalar sınırlarını belirleyen karakterler arasında satırsonu karakteri içerebilir.

Ayrıca bc'de betiklerin kullanılmasını sağlamak için tek satırlık açıklamalar desteklenmektedir ve bu bir genişletmedir. Tek satırlık açıklama # karakterinden sonra başlar ve satır sonuna kadar devam eder. Satırsonu karakteri açıklamaya dahil değildir ve normal karakter olarak ele alınır.

İFADELER

Sayılar, ifadelerle ve deyimlerle birlikte kullanılırlar. Bu dil, etkileşimli bir çalışma ortamı olarak tasarlandığı için deyimler ve ifadeler de etkileşimli olarak işletilebilir. bc'de 'main' yordam kavramı yoktur. Bunun yerine kod, rastlandıkları sırayla hemen yorumlanarak işletilir. (İşlevler, önce tanımlanırlar ve sonradan kullanılabilir - ileride ele alınacaktır).

En basit ifade bir 'sabit'tir. bc, ibase değişkeniyle belirtilen o anki girdi tabanını kullanarak sayıyı dahili onluk tabana çevirir. (Ancak, işlevler için bir istisna vardır.) ibase değişkeninin geçerli değerleri 2'den 36'ya kadardır (16'dan sonrası genişletmedir). Sayılar girilirken, 0-9 arası rakamlar ve (ascii) A-Z arası harfler ile kullanılabilir. (Dikkat: A-Z büyük harf olmalıdır. Çünkü, küçük harfler değişkenler için kullanılıyor.) Tek rakamlı sayılar, ibase ne olursa olsun, her zaman rakamın ifade ettiği değere sahip olurlar (örn, A = 9)). bc çok rakamlı sayılarda, ibase değerine eşit veya daha büyük rakamları ibase-1 değeriyle ele alarak sayının değerini hesaplar. Bu ZZZ sayısını daima, girdi tabanındaki 3 haneli en büyük sayı yapar.

İfadeler, diğer yüksek-düzeyli dillerdekilere oldukça benzer. bc'de sayılar için farklı türler olmadığı için karışık türler için kurallar yoktur. Bunun yerine, sadece ifadelerin bölüntüleri için kurallar vardır. Her ifadenin bir bölüntüsü vardır. Bu, özgün sayıların bölüntülerinden, gerçekleştirilen işlemden ve çoğu durumda da scale değişkeninin değerinden elde edilir. scale değişkeninin alabileceği değerler, 0 ile C'deki tamsayı türü ile ifade edilebilen en büyük tamsayı aralığındadır.

Aşağıdaki geçerli ifadelerin açıklamalarında "ifade" eksiksiz bir ifadeyi ve "değişken" ise sıradan bir değişkeni veya bir dizi değişkenini göstermektedir. Bir basit değişken

isim

şeklinde ve bir dizi değişkeni ise aşağıdaki gibi belirtilir:

isim[ifade]

Özel olarak belirtilmemişse sonucun bölüntüsü, ilgili ifadelerin azami bölüntüsü olur.

İlişkisel ifadeler (karşılaştırma ifadeleri), sonuçları her zaman 0 veya 1 olan özel ifadelerdir. 0 yanlış (false) ve 1 doğru (true) olarak yorumlanır. Bunlar herhangi bir ifade içerisinde yer alabilir. (POSIX bc'de ise ilişkisel ifadeler sadece if, while ve for deyimlerinde kullanılabilir ve sadece bir tane ilişkisel sınama olabilir.) İlişkisel işleçler şunlardır:

bc'de mantıksal (boolean) işlemler de geçerlidir. (POSIX bc'de mantıksal işlemler yoktur.) Mantıksal işlemlerin sonucu, ilişkisel işlemlerde olduğu gibi, 0 (false) yada 1 (true) olmaktadır. Mantıksal işleçler şunlardır:

İşleçlerin işlem öncelik sırası şöyledir (küçükten büyüğe):

|| işleci, soldan ilişkilendirmeli
&& işleci, soldan ilişkilendirmeli
! işleci, ilişkilendirme yok
İlişkisel işleçler, soldan ilişkilendirmeli
Atama işleci, sağdan ilişkilendirmeli
+ ve - işleci, soldan ilişkilendirmeli
*, / ve % işleci, soldan ilişkilendirmeli
^ işleci, sağdan ilişkilendirmeli
tek terimli - işleci, ilişkilendirme yok
++ ve -- işleci, ilişkilendirme yok

Bu önceliğin seçilmesinin nedeni, POSIX uyumlu bc yazılımlarının doğru çalışması içindir. Ancak, ilişkisel ve mantıksal işleçler, atama ifadelerinde kullanıldığında elverişsiz ve çok farklı bir durum ortaya çıkmaktadır. Aşağıdaki ifadeyi ele alalım:

a = 3 < 5

C programcıları bu ifadeyi ele alırken, önce 3<5 (sonuç 1'dir) ifadesini gerçekleştirir, ardından sonucu "a" değişkenine atarlar. bc'de ise önce "a"ya 3 atanır ve ardından 5 ile karşılaştırma yapılır. Buna dikkat etmek gerekir. En iyisi, ilişkisel ve mantıksal işleçler ile atama işleci aynı ifadede kullanıldığında karmaşayı önlemek için yaylı ayraçları kullanmaktır.

bc'de desteklenen biraz daha özel ifadeler vardır. Bunlar, standart işlevler ve kullanıcı tanımlı işlevlerde, "isim(değişkenler)" şeklinde görülmektedirler. Ayrıntılı bilgi için “İŞLEVLER” bölümündeki kullanıcı tanımlı işlevlere bakınız. Yerleşik işlevler şunlardır:

DEYİMLER

Deyimler, çoğu cebirsel dilde olduğu gibi, ifadelerin sırayla değerlendirilmelerini sağlarlar. bc'de deyimler "mümkün olduğunca" yürütülür. Yürütme, bir ya da daha fazla tam deyimden sonra bir satır sonu karakteri girildiğinde gerçekleşir. Yürütmenin anında gerçekleşmesi bakımdan bc'de satır sonu karakterleri çok önemlidir. Aslında, deyimleri ayırmak için bir noktalı virgül ve bir satır sonu karakteri gerekir. Yanlış yerde kullanılmış bir satır sonu karakteri bir sözdizimi hatasına sebep olur. Satır sonu karakteri deyimler için bir ayraç olduğundan, bir satırsonu karakterini gizlemek için ters eğik çizgi kullanılabilir. Ters eğik çizgiden sonra gelen bir satır sonu karakterinden oluşan karakter çiftini bc boşluk karakteri olarak değerlendirir. Bir deyim listesi, noktalı virgül ve satır sonu karakteri ile sonlandırımış deyimlerden oluşur. Aşağıdaki listede bc'deki deyimler ve bunların ne yaptıkları anlatılmaktadır (Köşeli ayraçlar ([ ]) arasına alınanlar, deyimin isteğe bağlı kısımlarıdır.):

YARDIMCI DEYİMLER

Yardımcı deyimler, bildiğimiz klasik anlamda işletilebilir deyimler değildirler. Bunlar "derleme" sırasında ele alınırlar.

İŞLEVLER

İşlevler, daha sonra çalıştırılmak üzere hesaplamaların tanımlandığı bir yöntem sunar. bc'deki işlevler daima bir değer hesaplayıp bunu çağrıcıya döndürürler. İşlev tanımları girdide saptanana kadar bir işlev tanımsızdır. Bu tanımlama, aynı isimde yeni bir işlev tanımlanıncaya kadar geçerlidir. Yeni işlev tanımı eskisinin yerine geçer. Bir işlev aşağıdaki gibi tanımlanır.

define isim ( değişkenler ) { satırsonu
    auto_listesi   deyim_listesi }

Bir işlev çağrısı ise "isim(girdiler)" biçiminde bir ifadedir.

girdiler sayı ya da dizi olabilir (dizi girdiler bir genişletmedir). İşlev tanımında sıfır ya da daha fazla sayıda girdi olabilir ve bunlar aralarına virgül konularak ayrılmış isimlerden oluşan bir liste olarak tanımlanır. Sayılar sadece değerleriyle aktarılan girdilerdir. Diziler ise sadece değişkenleriyle aktarılır. Dizi değişkenleri "isim[]" şeklinde belirtilir. İşlev çağrısında asıl girdiler, sayı türünde ifadelerdir. Aynı yazım şekli, dizi değişkenleri üzerinden dizilerin aktarılmasında da kullanılır. Bir isimli dizi bir işleve değişkeni ile aktarılır. İşlev tanımları dinamik olduklarından, girdi sayısı ve türleri işlev çağrıldığında değerlendirilir. Girdilerin sayısı ve türlerindeki herhangi bir uyumsuzluk bir çalışma anı hatasına sebep olur. Ayrıca, tanımsız bir işlevin çağrılması da bir çalışma anı hatasına sebep olacaktır.

auto_listesi, "yerel" kullanım için isteğe bağlı bir değişken listesidir. auto_listesi'nin (eğer varsa) sözdizimi "auto isim, ... ;" şeklindedir (Sondaki noktalı virgül isteğe bağlıdır). Her isim auto değişkenin ismidir. Diziler, değişkenlerde kullanılan sözdizimi ile belirtilebilir. Bu değişkenler sıfır ile ilklendirilerek, değerleri, işlevin başlangıcında yığıta basılır ve işlevin icrası boyunca kullanılır. İşlevden çıkışta bu değerler yığıttan çekilir, böylece değişkenler işlevin başlangıcındaki ilk değerlerine dönmüş olur. Bunlar gerçekte, işlev çağrısı sırasında ilklendirilen auto değişkenlerdir. auto değişkenler, geleneksel yerel değişkenlerden farklıdır. A işlevi, B işlevini çağırdığında, A işlevinin auto değişkenlerine, B işlevinde auto değişkenler olarak bildirilmedikçe, B işlevi aynı isimlerle erişebilir. auto değişkenler ve işlev değişkenleri yığıta basıldıklarından dolayı bc kendini çağıran işlevleri destekler.

İşlevin gövdesi bir bc deyimleri listesidir. Tekrar belitelim, deyimler noktalı virgül ve satır sonu karakterleri ile birbirlerinden ayrılır. return deyimi işlevin sonlandırılmasına sebep olur ve bir değer döndürür. return deyiminin iki sürümü vardır. ilk şeklinde "return" ifadesi işlevi çağıran ifadeye sıfır değerini döndürür. İkinci şeklinde, "return ( ifade )", ifade'nin değeri hesaplanıp çağıran ifadeye sonucu döndürülür. Her işlevin sonunda kendiliğinden bir return(0) vardır. Böylece bir işlevin sonunda açıkça bir return deyimi kullanmaya gerek kalmaksızın işlev sıfır değeri döndürerek sonlanır.

İşlevler ayrıca, ibase değişkeninin kullanımını da değiştirir. İşlev gövdesindeki tüm sabitler, işlev çağrısı sırasında ibase değişkeninin değeri kullanılarak dönüştürülür. Sayıların dönüşümü için daima ibase'in o anki değerini kullanan yerleşik read işlevi dışında, işlev icrası sırasında ibase değişiklikleri gözardı edilir.

Bir geliştirme olarak, tanım biçimi pek az esnektir. Standart, işlev gövdesini oluşturan ilk kuyruklu ayracın define ile aynı satırda olmasını ve kalan her şeyin alt satırlarda olmasını gerektirir. bc'nin bu sürümü, ilk kaşlı ayraçın öncesinde ya da sonrasında satır sonu karakteri kullanabilmeyi mümkün kılar. Örneğin aşağıdakiler geçerli tanımlardır:

define d (n) { return (2*n); }
define d (n)
  { return (2*n); }

İşlevler void olarak tanımlanabilir. Void işlevler değer döndürmediğinden değer gerektiren yerlerde kullanılamaz. Void işlevler girdi satırında kendisi tarafından çağrıldığında herhangi bir çıktı üretmez. void sözcüğü define sözcüğü ile işlev ismi arasına yerleştirilir. Örneğin, aşağıdakileri ele alalım:

define py (y) { print "--->", y, "<---", "\n"; }
define void px (x) { print "--->", x, "<---", "\n"; }
py(1)
--->1<---
0
px(1)
--->1<---

py void işlev olmadığından py(1) çağrısı isteneni bastıktan sonra işlevin dönüş değerini basar. İşlev bir return deyimi içermediğinden öntanımlı olan return(0)'dan dolayı 0 değeri basılır. px(1)) için void işlev olduğundan 0 basılmaz.

Ayrıca, değişken dizisi içeren çağrı da eklendi. Değişken dizisi içeren çağrıyı bildirmek için işlev tanımındaki dizi değişkeni "*isim[]" sözdizimi ile kullanılır. Dizideki değişkenlerin değerleriyle çağrılması nedeniyle işlev çağrısı aynı kalır.

MATH KÜTÜPHANESİ

bc, -l seçeneği ile çalıştırıldığında math kütüphanesini yükler ve öntanımlı bölüntü 20 yapılır. math işlevleri, çağrıldıkları sırada geçerli olan bölüntüye göre sonuç döndürürler. Math kütüphanesi aşağıdaki işlevleri tanımlar:

ÖRNEKLER

/bin/sh'da aşağıdaki atama, kabuk değişkeni pi'ye pi değerini atar.

pi=$(echo "scale=10; 4*a(1)" | bc -l)

Aşağıdaki örnekte, math kütüphanesinde kullanılan üstel işlevin tanımı vardır. Bu işlev POSIX bc'de yazılmıştır.

scale = 20

/* e^x = (e^(x/2))^2 formülü kullanılıyor
  x yeterinde küçükse, bu seriyi kullanabiliriz:
    e^x = 1 + x + x^2/2! + x^3/3! + ...
*/

define e(x) {
  auto  a, d, e, f, i, m, v, z

  /* x pozitif olmalı. */
  if (x<0) {
    m = 1
    x = -x
  }

  /* x için önkoşul. */
  z = scale;
  scale = 4 + z + .44*x;
  while (x > 1) {
    f += 1;
    x /= 2;
  }

  /* Değişkenleri ilklendirelim. */
  v = 1+x
  a = x
  d = 1

  for (i=2; 1; i++) {
    e = (a *= x) / (d *= i)
    if (e == 0) {
      if (f>0) while (f--)  v = v*v;
      scale = z
      if (m) return (1/v);
      return (v/1);
    }
    v += e
  }
}

Aşağıdaki örnekte, çek defteri bakiyelerini hesaplayan basit bir yazılım verilmektedir. Yazılım bir kez yazılıp bir dosyaya kaydedebilir ve sonraları her seferinde yeniden yazmaksızın gerektiği zaman kullanılabilir.

scale=2
print "\nÇek defteri yazılımı!\n"
print "  Hatırlatma: Depozitolar negatif miktarlardır.\n"
print "  Çıkış için 0 yazın.\n\n"

print "Başlangıçtaki bakiye? "; bal = read()
bal /= 1
print "\n"
while (1) {
  "şu anki bakiye = "; bal
  "çekilecek miktar? "; trans = read()
  if (trans == 0) break;
  bal -= trans
  bal /= 1
}
quit

Aşağıdaki örnekte ise, kendi kendini çağıran bir faktöriyel hesaplama işlevi tanımlanmaktadır.

define f (x) {
  if (x <= 1) return (1);
  return (f(x-1) * x);
}

READLINE ve LIBEDIT SEÇENEKLERİ

GNU bc (bir yapılandırma seçeneği ile), GNU readline girdi düzenleme kütüphanesini ya da BSD libedit kütüphanesini kullanacak şekilde derlenebilir. Bu ise kullanıcıya, bc'ye göndermeden önce birden çok satır üzerinde düzenleme yapma imkanı sunar. Ayrıca, daha önceden girilen satırlar için bir geçmiş de tutar. Bu seçenek seçilirse, bc bir özel değişkene daha sahip olur. Bu özel history değişkeni, bellekte tutulacak satır sayısını tutar. -1 değeri sınırsız (bellek yettiği müddetçe) sayıda eski komut tutulacağını belirtir ve öntanımlı değeri 100'dür. Eğer pozitif bir tamsayı belirtilirse, liste bu belirtilen sayı ile sınırlandırılmış olur. 0 değeri ise liste tutulmayacağını belirtir.

Daha ayrıntılı bilgi için, GNU readline, history ve BSD libedit kütüphanesi hakkındaki belgeleri okuyunuz. bc, readline ve libedit kütüphaneleri aynı anda etkin olacak şekilde derlenemez.

FARKLILIKLAR

bc'nin bu sürümü, POSIX P1003.2/D11 taslağından uyarlanmıştır ve taslağa göre ve geleneksel bc uygulamalarına göre bir takım farklılıklar sözkonusudur. dc(1) kullanılan geleneksel yolla gerçekleştirilmemiştir. Bu sürüm, yazılımın kodlarını ayrıştırarak bayt koda çevirdikten sonra tek bir süreç olarak çalıştırır. Komut satırından verilen ve belgelendirilmemiş -c seçeneği ile yazılım çalıştırılmaz, onun yerine bayt kodları ekrana listelenir. Bu, aslında etkileşimli olarak ayrıştırıcının hatalarını görmek/gidermek ve math kütüphanesini hazırlamak için kullanılır.

POSIX bc'den asıl farklılıklar, bir özelliğin daha fazla işlevsellik eklemek için genişletildiği genişletmeler ve yeni özelliklerin eklendiği eklemelerdir. Aşağıda,eklemelerin ve genişletmelerin bir listesi yer almaktadır:

SINIRLAR

Aşağıda bu bc'nin işlem yapabileceği sınırlar verilmiştir. Bunlardan bazıları aslında her bir kurulum için farklı farklı olabilir. Bunların geçerli değerlerini öğrenmek için limits deyimini kullanın.