Bu bölümün içeriği:
Bu öğreticide kullanılan tuş gösterimleri
Komutları çalıştırmak için kullanacağınız tuşlar
Emacspeak'in başlatılması
İmlecin hareket ettirilmesi
Seçilen metni duyma
Emacspeak'i kullanmak için ilk adım ekrandaki metnin etrafında imleci
hareket ettiren gezinim araçlarını öğrenmektir. Bu araçlar bir metni
seçen ve konuşma bireştiricisini metni okumak üzere etkin kılan
komutlardır. Diğer araçlar Linux sistemi ve konuşma bireştiricisini
denetler.
Bu kısmın 'İmleci Hareket Ettirmek' başlıklı bölümünde, imleci hareket
ettiren komutları öğreneceğiz. 'Kelimeleri Duymak' başlıklı bölümde ise
bu komutların konuşmayı nasıl başlattığını ve konuşma ile ilgili diğer
komutları öğreneceğiz.
Her bölüm, komut tuşlarını ve işlevlerini listeleyen bir özet tablo ile
sona erer.
Tuş gösterimi
Emacspeak komutlar için özel bir tuş gösterimi kullanır. Bu öğreticinin
basılı sürümünde yeni komutlar kalın puntoyla yazılmıştır ve komutu
işaret eden birer ok vardır. İşitsel sürüm, bir komut için tuşa
basılacağını bildirmek için "ok" diyecektir.
Özel karakterler tuşa basmanın bir parçası olduğunda, öğretici bunu iki
yolla belirtir:
İşaret tuşları ve işaretin ismi. Örneğin: [ -- (köşeli ayraç).
Küçüktür ve büyüktür işaretleri arasına alınmış olarak işlevsel
tuş ismi. Örneğin: <boşluk>.
KONTROL Tuşu
KONTROL tuşu bir tuş düzeninde kullanıldığında, öğretici bunu şöyle
belirtir:
KONTROL-<kar> -- <kar> karakterini yazarken KONTROL tuşunu basılı tutun
ALT tuşu
ALT tuşu bir tuş düzeninde kullanıldığında, öğretici bunu şöyle
belirtir:
ALT-<kar> -- <kar> karakterini yazarken ALT tuşunu basılı tutun
Komutları girme
Tüm Emacs komutları uzun bir isme sahiptir. Örneğin, imleci bir karakter
ileri götürme komutu "forward-char"'dır. Komutu çalıştırmanın tek yolu
"ALT-<x> forward-char" yazmaktır. Genelde komutların tuş dizilimlerinin
uzunluğu ne kadar sık kullanıldıklarıyla ilgilidir. Sık kullanılan
komutların tuş dizilimleri daha kısadır. Bu ayarlamanın bir dizi olumlu
tarafı vardır. Emacs'ın önemli bir kısmı, komutların kendi uzun isimleri
ile çağrıldığı ELISP diye adlandırılan bir LISP oluşumu olarak gerçeklendi.
Bu kodun okunmasını çok daha kolaylaştırır. Emacs gelişimine paralel
olarak, yeni genel komutlar geliştirildi ve tuş dizilimleri de buna uygun
olarak değişmiş oldu. Sonuç olarak, tuş dizilimleri Emacs'ın özel
sürümlerinin kurgulanmasını mümkün kılmak için değiştirilebilir.
(Emacspeak'in kendisi ağırlıklı olarak bu özelliğe bağlıdır.)
Tuş dizilimininde genellikle sadece ilk tuş KONTROL veya ALT gibi bir
değiştirici olabilir.
Komut Örnekleri
KONTROL-f: KONTROL tuşunu basılı tut ve f tuşuna bas. Eğer tuş dizilimi
KONTROL-x c gibi iki parça ise, x için KONTROL tuşuna basılı tut ama
c için basma.
ALT-b: ALT tuşuna basılı tut ve b tuşuna bas. KONTROL tuşundaki gibi,
sonraki tuş dizilimlerini yazmadan önce ALT tuşunu bırak.
KONTROL-Tuş Eylemi
KONTROL-Tuş komutları hakkında bilinmesi gereken iki genel husus
vardır:
1. Genel olarak karakterler ve satırlar gibi dilbilgisi yapılarından
bağımsız olan temel birimler üzerinde çalışır.
2. "KONTROL-e" ile başlayan tuş dizilimi genellikle Emacspeak
komutları içindir. Örneğin, bir metni veya ekrandaki bir
alanı okumak için.
ALT-Tuş Eylemi
ALT-Tuş dizilimleri genellikle sözcük, cümle ve paragraf gibi
dilbilgisi birimleri üzerinde işlem yapan komutlarla ilgilidir.
Emacspeak'in Başlatılması
Eğer deneyimli Linux kullanıcısı değilseniz sisteme başlatmak için
yardıma gereksinim duyabilirsiniz.
Emacspeak'i başlatmak için, aşağıdaki adımları uygulayın
1. Bilgisayarınızı açın
2. Bir Linux kullanıcısı olarak sisteme giriş yapın
3. Parolanızı girin
4. "emacspeak" yazıp Enter tuşuna basın.
Sonuçlar:
Emacspeak, çalıştığına dair kısa bir duyuru yapacaktır. Eğer bir
çalışma dosyası açmak isterseniz, "emacspeak" yazdığınız yere dosya
adını da girin. Yeni dosya açılır.
Bir Eylemin Durdurulması
Başka şeyleri öğrenmeye başlamadan önce, birşeylerin yanlış gittiği
görüldüğünde veya bir oturumu sona erdirmeye gereksinim duyduğunuzda
sistemi nasıl durduracağınızı öğrenin. Durdurma komutlarına her an
ihtiyaç duyulabilir.
Bir Komutun Durdurulması
Herhangi bir nedenle bir komutun çalışmasını durdurmak için KONTROL-g
tuşlarını kullanın.
Sonuçlar:
Bir önce girilen komut durdurulur. Eğer bir komut tuş diziliminin bir
kısmını bastıysanız, bu tuşa basma iptal olur ve bilgisayarınız bip
sesi çıkarır.
Emacs Oturumunun Durdurulması
Emacs oturumunu durdurmak ve bilgisayar dosyasını kapatmak için
KONTROL-x KONTROL-c tuş dizilimini kullanın.
Sonuçlar:
Sistem okunan dosyayı kapatır ve emacspeak oturumunu sona erdirir.
İmlecin Hareket Ettirilmesi
Bu bölüm size metnin parçalarına ulaşmanız için imleci tuşlara basarak
hareket ettirmeyi öğretir. İmleç, ekranın üzerinde hareket etmek ve
kelimeleri duymak için kullanılır. Bazen iki eylem bir komutta
birleştirilir. Bu öğretici önce hareket komutlarını, sonra konuşturma
komutlarını öğretecektir.
(Yazar burada bir "nokta" tanımı yapıyor ve metnin bundan sonrasında "bir
noktaya gitmek"'ten bahsedildiğinde siz "imleci taşımak"'tan bahsettiğimizi
anlayın diyor. Size zaten imleci sırtınıza vurup taşıtacak değiliz, imleci
bir noktaya ya götüreceksiniz ya da sürükleyeceksiniz. Ç.N.)
Her seferde bir karakter ileri veya geri gitmek
İmleci bir metin satırında bir karakter ileri götürmek için
KONTROL-f'ye basın
Sonuçlar:
İmleç bir karakter sağa (ileri) gider.
Bir karakter geri götürmek için KONTROL-b'ye basın.
Sonuçlar:
İmleç bir karakter sola (geri) gider.
Metni Ekran Ekran Sürüklemek
İmleci bir ekran aşağıya götürdüğünüzde, bir önce görülen ekranın
son iki satırı sürekliliği sağlamak için ekranın başında kalacaktır.
Bir ekran ileri gitmek için KONTROL-v'ye basınız.
Sonuçlar:
İmleç metnin bir ekran sonrasının ilk satırına gider.
Yukarda sözü edilen genel kurallar gereğince, bir önceki ekrana dönmek
için başka bir KONTROL komutu olması beklenirdi. Ancak bu kez bir kural
istisnası olacak: bir önceki ekran için ALT-v kullanılır.
Sonuçlar:
İmleç metnin bir ekran öncesinin ilk satırına gider.
Her seferde bir sözcük ileri veya geri gitmek
Bazen karakter olarak tek tek ilerlemek çok yavaştır. İmleci bir defada
bir kelime ileri hareket ettirmek için ALT-f'ye basın.
Sonuçlar:
İmleç bir kelime ileri gider.
veya bir kelime geri hareket ettirmek için ALT-b'ye basın.
Sonuçlar:
İmleç bir kelime geri gider.
Eğer imleç sözcüğün ortasında ise ALT-f imleci o sözcüğün sonuna taşır.
Eğer imleç sözcükler arası boşlukta ise, ALT-f imleci bir sonraki
kelimenin sonuna taşır. ALT-b aynı şeyleri geriye doğru yapar.
Büyük sıçramalar yapmak
Büyük sıçramalar için herhangi bir hareket komutundan önce tekrarlama
komutunu kullanın. Bir sayı girin, komut bu sayı kadar tekrarlansın.
Tuş dizilimi şöyle: KONTROL-u <sayı> <komut>
Sonuçlar:
<komut> komutu <sayı> kez tekrarlanır.
Örneğin, KONTROL-u 8 KONTROL-f imleci 8 karakter ileri taşır.
Bir sayı girilmezse 4 girilmiş kabul edilir. Dolayısı ile,
KONTROL-u KONTROL-f dizilimi imleci 4 karakter ileri taşır.
Tekrarlama komutuna bir de kendini tekrarlatırsanız, yani,
KONTROL-u KONTROL-u KONTROL-f dizilimi imleci 16 karakter ileri taşır.
Tekrarlama herhangi bir komut hatasında durmuş olacaktır (Genel olarak
bu bip sesi ile sonuçlanır). Örneğin, dosyada yalnızca 48 satır kaldığı
halde KONTROL-u KONTROL-u KONTROL-u KONTROL-n komutunu vererek
Emacs'tan 64 satır aşağı gitmesini istediğimizi varsayalım. Emacs
imleci dosya sonuna indirir ve durur.
Dosya sonuna ya da başına gitmek
İmleci dosyanın sonuna ya da başına hareket ettirmek için tuş
diziliminde işaret karakterleri kullanılır. ALT- < tuşlarına basın.
(ALT küçüktür)
Sonuçlar:
İmleç dosyanın başına gider.
veya ALT- > basın (ALT büyüktür).
Sonuçlar:
İmleç dosyanın sonuna gider.
Görme engelli kullanıcılar için rehber: Amerikan Q klavyelerde küçüktür
işareti virgülün üstündedir. ALT tuşuna ve Shift tuşuna basılı iken
küçüktür işaretine basın. Büyüktür işareti noktanın üstündedir. ALT
tuşuna ve shift tuşuna basılı iken büyüktür işaretine basın.
F ve Türkçe-Q klavyelerde küçüktür ve büyüktür işaretleri soldaki
Shift tuşunun yanındaki tuştadır. Dosyanın başına gitmek için ALT
tuşuna basılı iken bu tuşa basın, dosyanın sonuna gitmek için ise
ALT tuşuna ve shift tuşuna basılı iken bu tuşa basın.
Satır satır ileri veya geri gitmek
Satır satır gitmek özellikle çıktıları dinlerken çok yardımcı olur.
Salt okunur bir dosyada, metnin neresinde olduğunuzu bilirsiniz. Satır
satır hareket etme en iyi liste dosyalarında işe yarar. Cümle cümle
hareket etme ise en iyi düz yazı dosyalarında işe yarar. Sistem satırın
nerede başladığına karar vermek için satırsonu karakterini kullanır.
Satırın başı hemen satırsonu karakterinden sonra konumlanır. Satırın
sonu ise hemen satırsonu karakterinden önce konumlanır.
Satır satır hareket etmek için KONTROL-n'ye basın.
Sonuçlar:
İmleç bir sonraki satırda aynı karakter konumuna hareket eder.
veya KONTROL-p'ye basın.
Sonuçlar:
İmleç bir önceki satırda aynı karakter konumuna hareket eder.
Satır sonuna gitmek
Satır içindeyken satırın başına gitmek için KONTROL-a'ya basın
Sonuçlar:
İmleç bulunulan satırın başlangıcına gider.
veya KONTROL-e KONTROL-e tuşlarına basın.
Sonuçlar:
İmleç bulunulan satırın sonuna gider.
Satır sonuna gitmek için kullanılan komut normal olarak bir tane
KONTROL-e'dir. KONTROL-e'nin konuşma komutlarını tanıtmasını sağlamak
için Emacspeak bu bağı değiştirir.
Cümle cümle ileri veya geri gitmek
Paragraf içeren dosyalarda, cümle cümle hareket etmek çok kullanışlı
olabilir. Cümle cümle hareket etmek için: ALT-a
Sonuçlar:
İmleç cümlenin başına gider.
veya ALT-e'ye basın
Sonuçlar:
İmleç cümlenin sonuna gider.
Emacs'ın en son sürümü için (19.34 sürümünden beri), imleç noktadan
sonraya konur. Bazı daha önceki sürümlerde imleç cümlenin sonuna
taşındığında noktanın öncesine konurdu. Bu durumda, cümleyi kesip
kopyalarken cümlenin noktasının da dahil olması için bir karakter daha
ilerlemek gerekirdi.
Paragraf paragraf ileri veya geri gitmek
Bir seferde bir paragraf hareket etmek salt-okunur dosyalar için,
özellikle eğer dosya boyunca hareket ederken durmak isterseniz,
yararlıdır. Bu tuş diziliminde özel bir karakter, kaşlı ayraç
kullanılır. Paragraf paragraf metin boyunca ilerlemek için: ALT- }
(sağ kaşlı ayraç) kullanın.
Sonuçlar:
İmleç paragrafın sonuna gider.
veya ALT- { (sol kaşlı ayraç) basın.
Sonuçlar:
İmleç paragrafın başına gider.
Görme engelli kullanıcılar için rehber: Amerikan Q klavyede sol kaşlı
ayraç p harfinin sağında kalan bir tuştur. Sağ kaşlı ayraç ise p
tuşunun iki sağında kalır. Kaşlı ayraçlar tuşlarını köşeli ayraçlarla
paylaştıklarından kaşlı ayraçları tuşlarken shift tuşu da basılı
tutulmalıdır. Türkçe Q klavyede sol kaşlı ayraç y tuşunun, sağ kaşlı
ayraç ise o tuşunun sağ üstünde kalan tuş üzerinde bulunur ve her
ikisini de yazmak için ALTGR tuşu basılı tutulmalıdır. F klavyede ise
sol kaşlı ayraç d tuşunun, sağ kaşlı ayraç ise h tuşunun sağ üstünde
kalan tuş üzerinde bulunur ve her ikisini de yazmak için ALTGR tuşu
basılı tutulmalıdır.
Not: Buradaki tuş hareketleri Emacs 20.3 sürümüne göredir. Emacs'ın
önceki bazı kaşlı ayraç yerine köşeli ayraç yani, ALT- [ ve ALT- ]
kullanır.
3. Bölümdeki Komutların Özeti
Bu tablo bu bölümde öğretilmiş olan tuşları ve komut işlevlerini listeler.
emacspeak
Emacs oturumunu başlatır
KONTROL-g
Komutu durdurur veya komuttan önce basılan tuş komutlarını
iptal eder.
KONTROL-x KONTROL-c
Emacs oturumunu durdurur
KONTROL-f
İmleç her seferinde bir karakter ileri gider
KONTROL-b
İmleç her seferinde bir karakter geri gider
KONTROL-v
İmleç bir sonraki ekrana gider
ALT-v
İmleç bir önceki ekrana gider
ALT-f
İmleç bir sözcük ileri gider
ALT-b
İmleç bir sözcük geri gider
KONTROL-u <rakam>
Bir komutun önünde tuşlandığında komutu tekrarlar
ALT-<
İmleç dosya başına gider
ALT->
İmleç dosya sonuna gider
KONTROL-a
İmleç satır başına gider
KONTROL-e KONTROL-e
İmleç satır sonuna gider
ALT-a
İmleç tümcenin başına gider
ALT-e
İmleç tümce sonuna gider
ALT-}
İmleç bir paragraf ileri gider
ALT-{
İmleç bir paragraf geri gider